در مقالات قبلی به انواع تقسیم‌بندی شیرها بر اساس نوع عملکرد اشاره شد.

حال برخی از کارشناسان شیرآلات صنعتی را بر اساس حرکت مکانیکی شیر نیز تقسیم‌بندی می‌کنند.

1. شیرآلات با حرکت خطی (که معمولاً به اسم شیرهای خطی شناخته می‌شوند):

دارای استم‌ با طراحی کشویی می‌باشند که با کشیدن مجرابند شیر را در حالت باز یا بسته قرار می‌دهند. (مجرابندها به نحوی وظیفه قطع و وصل و تنظیم جریان را برعهده دارند)
شیرهای دروازه‌ای (Gate valve)
شیرهای کروی (Globe valve)
شیرهای پینچ (Pinch valve)
شیرهای دیافراگی (Diaphragm valve)
شیرهای سه‌راهه ( Three-way valve)
شیرهای انجل (Angle valve)
دراین دسته قرار می‌گیرند.
شیرهای خطی بر اساس طراحی ساده‌‌شان و دارا بودن امکانات بیشتر نسبت به دیگر انواع، تعمیر آسان، تطبیق‌پذیری با بیشتر سایزها و کلاس‌های فشاری شناخته می‌شوند. بنابراین، این نوع شیرها تا به امروز بیشترین استفاده را داشته‌اند.

2. از سوی دیگر شیرهای با حرکت چرخشی (که معمولاً با اسم شیرهای چرخشی شناخته می‌شوند):

از مجرابند دورانی، دارای حرکت ربع‌گرد یا ۴۵ درجه، برای قطع و وصل جریان استفاده می‌کنند. شیرهای چرخشی معمولاً در مقایسه با شیرهای خطی دارای سایزهای کوچکتر و وزن کمتری می‌باشند. این نوع شیرها به افت فشارهای خاصی محدود هستند و مستعد کاویتاسیون⁽¹⁾ (Cavitation) و فلاشینگ^(۲) و مشکلاتی از قبیل نشتی می‌باشند. با این وجود طراحی شیرهای چرخشی به سرعت در حال رشد بوده و به مرور زمان بر محدویدت‌هایشان غلبه می‌شود

تقسیم‌بندی شیرها بر اساس شکل مجرا

1. مجرای کاملاً باز (Full Port):

در سیستم‌های فرآیندی، اکثر شیرآلات صنعتی برای محدودکردن جریان تا اندازه‌ای طراحی شده‌اند که باعث می‌شوند جریان عبوری یا فضایی که اجزای کلاژر (بدنه) در آن قرار دارد کوچکتر از قطر داخلی خط لوله باشد. از سوی دیگر بعضی از شیرهای دروازه‌ای و شیرهای توپی هم بر این اساس که مجرای عبوری داخل آن‌ها به قدر کافی بزرگ باشد و بدون کاهش قابل توجهی جریان را عبور دهد، طراحی می‌شوند. این نوع از شیرها Full port نامیده می‌شوند. دلیل این نام‌گذاری‌ برابری مجرایی که از آن سیال عبور می‌کند با خط لوله می‌باشد.
شیرهای دارای مجرای کاملاً باز عمدتاً با شیرهای قطع و وصل و سرویس‌های مسدودکننده استفاده می‌شوند. (جایی که جریان باید متوقف یا هدایت شود)
شیرهای دارای مجرای کاملاً باز هم‌چنین اجازه عمل پیگ‌رانی^(۳) را در خط لوله می‌دهند در حالی که شیرهای دارای مجرای کاهنده از این قابلیت را ندارند.

2. مجرای کاهنده (Reduced Port):

سوی دیگر شیرهای با مجرای کاهنده دارای اجزای کلاژر یا بدنه‌ای هستند که جریان عبوری را محدود می‌کند. فضایی که جریان از آن عبور می‌کند نسبت به خط لوله از قطر کوچک‌تری برخوردار است. در این نوع از طراحی به دلیل مجرای کاهنده به کار رفته در آن از لوله کمتری در داخل شیر صنعتی استفاده شده در نتیجه صرفه اقتصادی دارد. هم‌چنین به دلیل افت فشار ناگهانی در این نوع طراحی، در طول مسیر افت فشار کم‌تری به وجود می‌آید. برای مثال نشیمن‌گاه در شیرهای کروی خطی و Sleev Passagewayها در شیرهای سماوری در داخل‌ بدنه سطح عبوری یکسانی در ورودی و خروجی دارند (به صورت فول بور می‌باشند). این محدودسازی امکان وقوع افت‌ فشار در جریان عبوری از سراسر شیر را می‌دهد. هدف اساسی شیرهای Reduced bore کنترل‌کردن جریان از طریق کاهش جریان و عمل خفگی^(۴) است.

برخی از اصطلاحات به کار رفته در متن را در این قسمت شرح می‌دهیم:

کاویتاسیون: نام دیگر این پدیده حفره‌زایی یا خوردگی است هم‌چنین نام انگلیسی آن Cavitasion می‌باشد. این پدیده به شرح زیر است:
<span;”>هرگاه دمای مایع، در فشار ثابت افزایش، یا فشار آن در دمای ثابت، کاهش یابد تغییر فاز رخ می‌هد. این تغییر فاز از مایع به بخار رخ داده در نتیجه، باعث به وجود آمدن حباب می‌شود. حالت اول (فشار ثابت)، جوشیدن و حالت دوم (دما ثابت)، کاویتاسیون نامیده می‌شوند. کاویتاسیون از پدیده‌های مخرب هیدرودینامیکی به شمار می‌رود. در آن حباب‌های ایجاد شده با فشار بالایی می‌ترکند و باعث ایجاد خوردگی‌های ریز و درشت در فلز می‌شوند.

فلاشینگ: اگر در مسیر عبور جریان عمل خفگی بر روی سیال صورت گیرد و این سیال مایع باشد، امکان تبدیل بخشی از مایع به بخار وجود دارد. اصطلاحاً به این فرآیند Flashing گفته می‌شود.

پیگ و پیگ‌رانی: فرآیند پیگ‌رانی به استفاده از پیگ (PIG) در خطوط لوله گفته می‌شود. PIG مخفف Pipeline Inspection Gauge است. پیگ وظیفه نظافت‌کاری (Cleaning) با هزینه کم و مدت زمان کوتاه، اندازه‌گیری ابعادی (Dimensioning) و بازرسی (Inspection) در خطوط لوله را برعهده دارند. مواد ته‌نشین و رسوبات باعث افت راندمان بالا در خطوط لوله شده و انرژی بیشتری برای انتقال سیالات مصرف می‌شود.

خفگی، اختناق (Throttling): فرآیند خفگی زمانی رخ می‌دهد که یک سیال در مسیری که جریان دارد به طور ناگهانی با مانعی روبه‌رو شود. نتیجه آن افت فشار است. حال آن‌که این مانع می‌تواند یک شیر نمیه‌باز یا یک اوریفیس (صفحه‌ای دارای سوراخ) باشد.

* انواع دیگری برای تقسیم‌بندی نیز وجود دارد که در مقالات بعدی به آن پرداخته خواهد شد

مقاله مرتبط: انواع تقسیم‌بندی شیرآلات صنعتی