به کار می‌بریم (Manual valves) شیرهای با عملگر دستی که در این مقاله آن را با عنوان شیر دستی
شیرهای دستی، آن دسته شیرهایی هستند که به وسیله یک عملگر دستی (از قبیل یک هندویل یا اهرم آچارخور) برای توقف و شروع جریان استفاده می‌شوند. . اگرچه در برخی از طراحی‌ها می‌توانند برای ایجاد خفگی خفیف استفاده شوند. منظور از ایجاد خفگی خفیف افت فشار می‌باشد
شیرهای دستی را در انواع شیرهای توپی، سماوری، پروانه‌ای، کروی و دروازه‌ای می‌توان استفاده کرد
بهترین انواع شیرهای دستی از نوع قطع و وصل آن شیرهایی هستند که موجب می‌شوند جریان به طور مستقیم در بدنه حرکت کند (Full Bore) زیرا مجرای کاملاً باز دارند و با افت فشار کم یا بدون افت فشار سیال را عبور می‌دهند.
معمولاً از شیرهای دستی برای قطع و وصل جریان استفاده می‌شود. اگر عملگر دستی به حالت نیمه‌باز قرار گرفته باشد می‌تواند به عنوان یک تنظیم‌کننده جریان هم استفاده شود.
اگرچه یک شیر قطع و وصل دستی ممکن است در موقعیت‌هایی ایجاد خفگی کند و به نوعی باعث کنترل جریان شود اما نمی‌توان آن را به عنوان یک شیر کنترلی در چرخه فرآیندی به حساب آورد. زیرا در این نوع فرآیند‌ها نیاز به حداقل چند خود‌عملگر (Self Actuation) می‌باشد که ورودی و خروجی را کنترل نمایند.
در حالت اول از سمت چپ مجرا کاملاً باز بوده و سیال به طور کانال عبور می‌کند
در حالت میانی مجرابند نیمی از مجرا را بسته است و به نوعی حالت کنترلی دارد
در حالت آخر مجرابند به طور کامل مجرا را بسته است و هیچ سیال از آن عبور نمی‌کند
هم‌چنین برخی از انواع شیرهای قطع و وصل در وضعیت نیمه‌باز موجب عبور راحت جریان نمی‌شوند و حتی ممکن است باعث آشفتگی و کاویتاسیون شوند.
شیرهای دستی، برای کنترل جریان دارای ویژگی‌های معین و محدودی هستند و جریان در آن‌ها از بین نشیمن‌گاه و اجزای کلاژر عبور می‌کند. در کنار استفاده از شیرهای دستی به عنوان شیر قطع و وصل جریان می‌توان آن‌ها را برای عملکردهای دیگری شامل منحرف کردن یا ترکیب جریان در شیرهای سه یا چهار راهه استفاده کرد
تقسیم بندی شیرهای دستی
شیرهای دستی معمولاً بر اساس نوع طراحی و عملکردشان به 4 دسته تقسیم می‌شوند.
اولین نوع شیرهای دستی، شیرهای چرخشی (Rotating Valves) می‌باشند که در طراحی آن‌ها از مجرابند ربع دایره‌ای استفاده می‌شود. شیرهای دستی چرخشی راه عبور مستقیمی دارند بدون هیچ‌گونه انحراف از مسیر.
بیشترین شیرهایی که از طراحی چرخشی استفاده می‌کنند شیرهای توپی، سماوری و پروانه‌ای می‌باشند. آن‌ها بیشتر برای کاربردهای قطع و وصل و عبور کامل جریان به کار می‌روند. در برخی از کاربردها از آن‌ها را می‌توان به عنوان کنترلر به کار برد. هم‌چنین برای انحراف مسیر و ترکیب جریان‌ها هم مورد استفاده قرار می‌گیرند
به طور کلی، به دلیل اینکه شیرهای چرخشی قیمت مناسب و تطبیق‌پذیری قابل قبولی دارند و به اصطلاح همه‌کاره هستند امروزه بیشترین استفاده در صنایع فرآیندی را در میان شیرهای دستی به خود اختصاص داده‌اند. هم‌چنین شیرهای چرخشی به جز شیرهای پروانه‌ای در سرویس‌های تمیز (به اصطلاح فاقد ذرات اضافی) بهترعمل می‌کنند.
دومین نوع، شیرهای متوقف کننده (Stopper valves) هستند که در طراحی آن‌ها مجرابند دایره‌ای شکل، حرکت خطی دارد و به صورت عمودی در خط لوله قرار می‌گیرد.
این شیرهای دستی، بدنه‌ای کروی دارند که با چرخش 90 درجه‌ای جریان را یا از بالا به پایین یا به صورت برعکس در سراسر شیر هدایت می‌کنند. اگر در شیر از بدنه‌ی زاویه‌داری استفاده شود جریان، چرخش 90 درجه‌ای خواهد داشت. و اگر شیر بدنه صاف و بدون زاویه‌ای داشته باشد یک شیر قائم دیگر بعد از مجرابند برای هدایت شدن در مسیر موافق در ورودی نیاز است. یکی از معایب طراحی زاویه‌دار افت فشار بیشتر و در نتیجه سرعت پایین‌تر سیال نسبت به سایر طراحی‌هاست.
بنابراین از بیشتر شیرهای دستی برای ایجاد خفگی در طول مسیر (افت فشار) و کاربردهای انحراف استفاده می‌شود. گرچه در قطع و وصل کامل جریان هم کاربرد دارند. به دلیل طراحی شیرهای متوقف کننده (Stopper design) مواد جامد امکان گیر افتادن بین اجزای کلاژر و نشیمن‌گاه را دارند، بنابراین شیرهای متوقف کننده برای سرویس‌های تمیز انتخاب می‌شوند.
سومین تقسیم‌بندی شیرهای کشویی (Sliding valves) می‌باشند که به عنوان شیرهای دستی شناخته می‌شوند که از یک کلاژر عمودی و پهن که از وسط جریان را قطع می‌کندتشکیل شده‌اند. مانند شیرهای چرخشی و برخلاف شیرهای متوقف کننده، شیرهای کشویی دارای بدنه‌ای صاف و بدون تغییر زاویه دارند که مسیر را به طور مستقیم از خود عبور می‌دهد. مانند شیرهای متوقف کننده مجرابند ازبالا به سمت پایین حرکت می‌کند و از حالت کاملاً باز به حالت کاملاً بسته می‌رسد.
دو مدل شیرهای دروازه‌ای و شیرهای پیستونی برای کاربردهای قطع و وصل مدل شیرهای کشویی می‌باشند.
طراحی کشویی آب‌بندی فوق‌العاده‌ای را فراهم می‌کند، به همین دلیل برای کاربردهای قطع و وصل جریان می‌توان از آن استفاده کرد ولی در جایی که نیاز به تنظیم جریان و عبور مقدار معینی سیال باشد کاربردی نیست. به دلیل کشویی بودن نشیمن‌گاه، ممکن است در انتهای بدنه شیر ذرات جامد از بسته شدن کامل مجرابند و آب‌بندی کامل جلوگیری کنند. به همین دلیل شیرهای کشویی معمولاً در سرویس‌های غیر دوغابی (Non slurry) به کار می‌روند.
تقسیم‌بندی چهارم شامل شیرهای انعطاف‌پذیر (Flexible Valve) می‌باشند. این شیرها دارای مجرابند الاستومتریک هستند و شامل بدنه‌ای می‌باشند که اجازه عبور مستقیم جریان را می‌دهد. به طور کلی طراحی آن‌ها مشابه طراحی کشویی می‌باشد.
این مدل دارای مجرابند الاستومری است که بسیار منعطف بوده و هنگام رد شدن سیال نسبت به نوع و مقدار سیال تغییر شکل و وضعیت می‌دهد.
دو مدل پینچ (Pinch Valve) و دیافراگمی (Diaphragm Valve) از دسته‌ی شیرهای انعطاف پذیر می‌باشند. آن‌ها نیز معمولاً در سرویس‌هایی به کار می‌روند که فقط قطع و وصل جریان موردنظر باشد، جایی که آب‌بندی به طور کامل اعمال شود. هم‌چنین در سرویس‌های دوغاب یا دیگر سرویس‌های حاوی ذرات سنگین هم به کار می‌روند.